| ش | ی | د | س | چ | پ | ج |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | |
| 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 |
| 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 |
| 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 |
| 28 | 29 | 30 | 31 |
هر چند از دیدگاه این مطالعه ممکن است عوامل مؤثر بر سیل خیزی با عواملی که بطور عام در بروز و یا تشدید سیلاب مورد بررسی قرار می گیرد تفاوت داشته باشد اما لازم است ابتدا این عوامل کلی در حوضه آبخیز و رودخانه بطور جداگانه بررسی شود و سپس بر اساس اهداف و روش مورد نظر نسبت به شناسایی آنها اقدام شود.
1- عوامل موثر در بروز و یا تشدید سیلاب در حوضه آبجیز:
بطور کلی این عوامل را می‌توان به دو دسته عوامل اقلیمی و عوامل حوضه‌ای تقسیم نمود که هر یک به سهم خود تاثیر بسزایی در تشکیل سیلاب دارند.
1-1- عوامل اقلیمی-قطعاً اگر بارندگی اتفاق نیافتد سیلی ایجاد نمی‌شود پس ایجاد سیل در درجه اول به بارش وابسته است از طرفی هر بارشی منجر به ایجاد سیل نمی‌شود.بنابراین منشاء بسیاری از سیلابهای عظیم بارانهایی است که بصورت رگبارهایی با شدت زیاد، تداوم نسبتاً طولانی، تکرارهای متوالی و یا در سطح وسیعی از حوضه رخ می‌دهند.
1-1-1- رگبارهای کوتاه مدت ولی با شدت زیاد که به صورت موضعی بر سطح حوضه‌های کوچک بویژه در نواحی شیبدار و کوهستانی می‌بارد در بسیاری از مواقع سبب طغیانهای خیلی تند و سریع می‌شود که می‌تواند خسارات فراوانی را در پایین دست حوضه بوجود آورد .
1-1-2-توزیع زمانی و مکانی باران نقش بسیار مهمی در ایجاد سیلاب و شکل هیدروگراف دارد بطور مثال اگر در زمان بارش، حوضه از نظر رطوبت خاک اشباع و یا در حد اشباع باشد میزان بارش مازاد به شدت افزایش می‌یابد و سیلاب بوجود می‌آید. و یا اگر بارش در نزدیکی خروجی حوضه اتفاق افتد امکان تشکیل سیلاب خیلی بیشتر از مواقعی است که در نقطه‌ای دورتر از آن اتفاق افتد.
1-1-3-ذوب سریع برف در اثر افزایش ناگهانی دما بویژه اگر همراه با وقوع بارش باشد منجر به ایجاد سیلاب می‌شو اینگونه سیلابها در مناطقی که دارای رژیم بارندگی از نوع برفی- بارانی باشند، اتفاق می‌افتد و معمولاً سیلابهای بزرگی ایجاد می‌کنند.
1-2- عوامل حوضه‌ای: حوضه‌های آبخیز بعنوان خاستگاه و منشاء اصلی سیلابها باید مورد شناسایی قرار بگیرند و نقش خصوصیات فیزیوگرافی و تغییر و تحولاتی که به مرور زمان و یا با توجه به برنامه‌های بهره‌برداری از اراضی و توسعه و گسترش سایر فعالیت‌ها در سطح حوضه به وقوع می‌پیوندد، در کم و کیف سیلابها پیشاپیش مورد ارزیابی قرار گیرد.برخی از این عوامل مهم به شرح زیر است:
1-2-1-اندازه حوضه: در رابطه با مساحت حوزه و ارتباط آن با مقدار رواناب تولید شده تحقیقات زیادی انجام شده است پاره ای از تحقیقات فزونی مساحت را به افزایش حجم رواناب (قنواناتی[1][1] 1378، خسرو شاهی[2][2] 1370 ، زرگر 1378 به نقل از Bronson و همکاران) و بعضی دیگر افزایش مساحت را به فزونی دبی ارتباط داده‌اند. ( [3][3]Singh,1996).
اگر چه آبخیزهای بزرگ در مقایسه با آبخیزهای کوچک رواناب بیشتری تولید می‌کنند اما مقدار رواناب از واحد سطح حوضه آبخیز به ازای افزایش مساحت آن کاهش می یابد زیرا د رسطوح گسترده شدت بارش یکنواخت و متغیر است وبه همین لحاظ انتظار برقراری رابطه بین رواناب وشدت بارش هم در حوضه‌های گسترده بیهوده است و همبستگی مزبور را می توان در حوضه های کم وسعت با بارندگی یکنواخت جستجو کرد. وسعت حوضه در مورد جریان سیل و توزیع آن در طول سال نقش مهمی ایفا می‌کند. هر چه حوضه بزرگتر باشد میزان نزولات آسمانی بیشتری دریافت می‌کند ولی معمولاً دبی اوج حوضه‌های بزرگتر بطور نسبی از حوضه‌های کوچکتر کمتر است. بعبارتی دبی سیل در واحد سطح حوضه‌های کوچکتر، بزرگتر است.
1-2-2- شکل حوضه: اساساً بر جریان سیل تاثیر دارد. بطوریکه هر چقدر شکل حوضه کشیده‌تر و طویلتر باشد اوج سیل کوچکتری دارد حوضه‌های گرد با زمان تمرکز کوتاه نسبت به حوضه‌های هم سطح اما کشیده دبی اوج بزرگتری دارند. زیرا بهنگام وقوع یک رگبار قطرات بارش اضافی زمان کمتری را برای رسیدن به خروجی حوضه صرف می‌کنند.
1-2-3-شیب حوضه: شیب حوضه آبخیز اثری محسوس و قابل توجه در جریان سطحی آن دارد. تاثیر شیب روی مقدار رواناب، ناشی از اثر آن بر عمق و ظرفیت نگهداری آب و خاک و همچنین فرصت نفوذ آب در آن و مآلاً میزان نفوذ آب در خاک است. چنانچه مقدار شیب فزونی یابد، نقش عوامل افزاینده نفوذ کاهش یافته و میزان رواناب زیاد می شود، زیرا تجمع آب در ناهمواری های سطحی رابطه نزدیک با شیب آبخیز داشته و با افزایش آن تقلیل می یابد. در شرایط مساوی سرعت جریان در حوضه‌های با شیب تند نسبت به حوضه‌های با شیب ملایم سریعتر است. زیرا هر چه شیب بیشتر باشد سرعت آب بیشترشده و سریعتر به انتهای حوضه رسیده و زودتر تجمع می‌یابد و در نتیجه دبی اوج هیدروگراف تیزتر می‌گردد.
1-2-4-شبکه زهکشی حوضه: وضعیت شبکه زهکشی نقش عمده‌ای در وقوع سیلاب دارد. جریان در آبراهه‌ها سریعتر از جریان سطحی یا روی زمینی است و لذا هر چقدر تراکم زهکشی زیادتر باشد سرعت تجمع رواناب سریعتر شده و منحنی صعود هیدروگراف دارای شیب تندتری می‌گردد. افزون بر تراکم زهکشی، الگوی شبکه هیدروگرافی، که خود تابعی از ویژگیهای ژئومورفولوژی سنگ‌شناسی، خاکشناسی و امثال آن است نقش مهمی در تولید دبیهای سیلابی در حوضه دارد. معمولاً برای شرایط یکسان فرم درختی استعداد بیشتری برای تولید دبیهای اوج زودرس نسبت به سایر اشکال زهکشی دارد.
1-2-5- شیب آبراهه اصلی: شیب آبراهه اصلی یکی از ویژگی های مهم حوضه آبخیز است که به لحاظ اهمیت خاص خود در مطالعات هیدرولوژی مد نظر قرار گرفته است. شیب آبراهه عمدتاَ از طریق تأثیر بر سرعت حرکت آب و تخلیه حوضه، و در نتیجه مقدار تلفات آبراهه ای، در میزان آبدهی حوضه موثر است. با افزایش شیب آبراهه، سرعت حرکت آب بیشتر و در نتیجه نسبت زیادتری از آب ورودی در آن از حوضه تخلیه می شود. رودخانه های پر شیب، در مقایسه با انواع کم شیب، از آبدهی کمتری برخوردارند ولی بر عکس دبی اوج بالاتری دارند.
1-2-6-وضعیت زمین‌شناسی و خاکشناسی حوضه: این عوامل مهمترین نقش را در توزیع رواناب سطحی و زیر سطحی ایفا می‌کنند. بطوریکه سیمای عمومی حوضه از جمله چگونگی فرسایش‌پذیری، تراکم و الگوی زهکشی و در نتیجه تولید رواناب سطحی همگی متاثراز وضعیت زمین‌شناسی حوضه است. ویژگیهای سنگ‌شناسی و خاکشناسی در میزان نفوذپذیری آب در درون زمین و یا آبدوی مستقیم و در نتیجه تعادل جریان رودخانه و یا سیل‌خیزی حوضه تاثیر بسزایی دارند. چگونگی تخلیه آب زیر قشری و آبهای زیرزمینی کم عمق به رودخانه که متاثر از ویژگیهای زمین شناسی است بر روی جریان پایه و در نتیجه دبی سیلابی اثر می‌گذارد.
1-2-7-پوشش گیاهی: وجود پوشش گیاهی در سطح حوضه به دلیل اثراتی که در اجزاء سیکل هیدرولوژی در مقیاس حوضه دارد، از عوامل کاهش دهنده سیل خیزی یک حوضه است. به عقیده بسیاری از متخصصین آبخیزداری، حفاظت خاک و جنگل و مرتع ، در اراضی جنگلی سیلاب کمتر تولید می‌شود و یا اصلاً رخ نمی‌دهد. می‌توان گفت روندیابی سیل در حوضه‌های آبخیز دارای پوشش گیاهی بیشتر در پارامترهای ضریب زبری و نفوذ نقش خود را نمایان می‌سازد.
1-2-8-کاربری اراضی: کاربری اراضی روی جریان رودخانه و وقوع سیلاب به روشهای مختلفی تاثیر می‌گذارد.مثلاً از بین بردن پوشش گیاهی و یا تغییر در نوع و نحوه کشت و کارگیاهانی که تلفات برگ آبی زیاد ی ندارند سبب افزایش حجم جریان و فزونی بده سیلاب می‌گردد. هر گونه عملیاتی در حوضه که سبب کاهش ذخیره رطوبت خاک و یا کاهش نفوذپذیری گردد موجب افزایش بده سیلابی می‌گردد. چرای مفرط دام سبب فشردگی خاک و از بین رفتن پوشش گیاهی می‌گردد و از سوی دیگر احداث مخازن تا خیری و تعدیلی موجب کاهش بده سیلابی می‌شود.
با سلام وبلاگ بسیار زیبای دارین به ما هم سر بزنید و نظر بدید.
انجمن علمی جغرافیای دانشگاه پیام نور کردکوی