بیابانهای ایران

بیابانهای ایران 

 

بیابان به مناطق دارای اقالیم فراخشک و خشک  که میزان متوسط بارندگی 

 سالیانه آن کمتر از 0.1 میلیمتر و درصد پوشش گیاهی چندساله آن کمتر از ده درصد  باشد گفته میشود .ویژگی‌های بیابان عبارتند از: الف- بارش کم، دامنه نوسان دمای شدید، دمای بالا و تبخیر زیاد. تبخیر تقریباً بیش از دو برابر بارش است و باد عامل اصلی تخریب و فرسایش محسوب می‌شود. ب- پوشش گیاهی بسیار فقیر و پراکنده. بیابان‌ها اغلب بین 15 تا 30 درجه شمالی و جنوبی قرار گرفته‌اند و به دلیل نزول جریان‌های هوای خشک از بالای تروپوسفر به پایین، بخار آب در این مناطق کم شده و هوا بیش از حد خشک می‌گردد. ج- خاک‌های این مناطق دارای مواد آلی کم و  

 اغلب جوان و کم تحول‌یافته هستند.

 

بیابان‌زایی عبارت است از ویرانی زمین در مناطق خشک، نیمه خشک تا نیمه مرطوب بر اثر عوامل گوناگون شامل تغییرات آب و هوایی و فعالیت‌های انسان. (مصوبه گردهمایی محیط و توسعه سازمان ملل متحد در ژوئن 1992 در ریودوژانیرو- برزیل). به عبارت دیگر بیابانزایی به فرایند تخریب سرزمین، زوال زیست بوم‌های طبیعی یا کاهش توان تولید زیستی اراضی در مناطق خشک، نیمه‌خشک و خشک نیمه مرطوب ناشی از عوامل انسانی و محیطی اطلاق می‌گردد. مقابله با بیابانزایی به مجموعه فعالیت‌هایی که سبب توقف یا کاهش روند بیابان‌زایی شده و یا در جهت احیاء اراضی بیابانی باشد اطلاق می‌گردد.
شرایط خشک حاکم بر جغرافیای ایران باعث شده که بیش از 20 درصد مساحت کشور را بیابان‌ها تشکیل دهند. در حال حاضر سرانه بیابان در کشور 5/0 هکتار است، در حالیکه سرانه جهانی آن 22/0 هکتار می‌باشد. بیابان‌های ایران در 17 استان و 97 شهرستان گسترده شده و بسیاری از شهرهای بزرگ کشور را احاطه کرده است.
از 5/32 میلیون هکتار اراضی بیابانی کشور، 5/19 میلیون هکتار تحت فرسایش بادی و حدود 6 میلیون هکتار را کانون‌های بحرانی فرسایش بادی و اراضی تحت تأثیر از آن تشکیل می‌دهند. در مناطق خشک و فراخشک ایران با توجه به شرایط اقلیمی و همچنین عوامل انسانی بیابانزا از قبیل افزایش جمعیت، چرای مفرط، برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی، توسعه صنعتی و تغییر کاربری اراضی، پدیده بیابانزایی رشد فزاینده‌ای دارد. با توجه به اهمیت موضوع سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور طرح تثبیت شن‌های روان و بیابانزدایی را اجرا کرده است که حاصل آن حفاظت از شهرها و روستاها، مراکز اقتصادی و تولیدی، مراکز نظامی و خطوط مواصلاتی بوده است.
عملیات تثبیت شن‌های روان در ایران از سال 1338 آغاز شده، اقدامات اجرایی لازم برای تثبیت 40 هکتار از ماسه‌زارهای الباجی اهواز با هدف حفاظت از شهر اهواز و اراضی کشاورزی حاشیه شهر شروع شد. بررسی سوابق نشان می‌دهد که در سال 1344 به منظور حفاظت از مناطق روستایی، 100 هکتار از اراضی حارث‌آباد سبزوار تاغ کاری شده است. اما عملیات تثبیت شن‌ در سال 1347 در 8 منطقه پیگیری شد تا اینکه تا شروع برنامه چهارم توسعه (1384) در 17 استان این عملیات به اجرا در آمد که کماکان ادامه دارد. 

بیابان‌های کشور از نظر محل استقرار به دو گروه بیابان‌های داخلی و ساحلی تقسیم می‌شوند:  

1- بیابان‌های داخلی
بیابان‌های داخلی به رشته کوه‌های البرز و زاگرس ختم شده و در قسمت مرکزی، جنوبی و جنوب شرقی کشور قرار دارند. مقدار بارندگی کم، پراکنش نامناسب، تبخیر شدید، بادهای موسمی و فصلی فرساینده، ساعات آفتابی زیاد و تغییرات دمای شبانه‌روزی و سالانه زیاد از ویژگی‌های بارز بیابان‌های داخلی است. این بیابان‌ها عمدتاً متاثر از جبهه‌های هوای وارده از شمال و غرب و مشتمل بر مناطق اقلیمی فراخشک، خشک و نیمه خشک می‌باشند.

2- بیابان‌های ساحلی
بیابان‌های ساحلی که شامل دشت‌های منتهی به سواحل دریای عمان و خلیج فارس از بندر گواتر تا خوزستان است، تغییرات دمای کمتری داشته و رطوبت نسبی بالاتری نسبت به بیابان‌های داخلی دارد. این بیابان‌ها از توده‌های هوای مرطوب شبه جزیره عربستان و اقیانوس هند تأثیر می‌پذیرند و دارای اقلیم نیمه‌استوایی است.
خاک‌های مناطق بیابانی تکامل نیافته و دارای مواد آلی کم، PH اسیدی ضعیف تا قلیایی، با تجمع آهک و گچ، املاح محلول، بافت و عمق متغیر، آب زیر زمینی پائین تا باتلاقی است. پوشش گیاهی در مناطق بیابانی به علت محدودیت‌های اقلیمی و خاک، تنک و با تاج پوشش محدود بوده و با گیاهانی عمدتاً از گونه‌های مقاوم به خشکی، نمک‌دوست و گچ‌دوست پوشیده شده‌اند، فرم رویشی غالب در این مناطق درختچه و بوته و پوشش گیاهان غالب شامل گیاهان تیره کاسنی، اسفناج و بقولات است. از نظر تنوع زیستی 69 درصد از فلور بزرگ ایران در حدود 5600 گونه گیاهی در مناطق بیابانی دیده می‌شود. گوزن زرد ایرانی، گورخر ایرانی، یوزپلنگ آسیایی و تمساح پوزه کوتاه از جانوران در حال انقراضی هستند که در مناطق بیابانی کشور زندگی می‌کنند.

دوستان علاقه مند به کویر میتوانند از طریق لینک 

  زیر عکسهای کویر را دانلود نمایند 

link