فرسایش خندقی چیست ؟

فرسایش خندقی چیست ؟

فرسایش خاک پیامدهای اقتصادی ،اجتماعی وزیست محیطی نامطلوبی در بهره وری ،توزیع درآمد ومحیط زیست دارد.که ممکن است در اقتصاد ملی ،فراملی وتوسعه پایدار ومتوازن بخش کشاورزی نقش منفی برجسته ای داشته باشد.

می توان گفت فرسایش خاک را به دودسته تقسیم کرد:1.فرسایش آبی 2.فرسایش بادی

1.فرسایش آبی: در این فرسایش آب نقش موثر را دارد.در این فرسایش انسانها با کارهای خود باعث تشدید این فرسایش می شوند. به عنوان مثال قطع درختان باعث لخت شدن سطح خاکها شده ،در نتیجه فرسایش را تشدید می کند.

2.فرسابش بادی:که باد عامل اصلی می باشد؛این عامل بسته به شرایط آب وهوای وژئومورفولوژی دارد.

باز هم انسانها در افزایش این فرسایش در مناطق خشک ونیمه خشک نقش  ایفا می کنند.

اولین گزارشات  به وضعیت فرسایش خاک در ایران بر می گردد به سال 1337 که توسط کارشناسان سازمان فائو انجام شده است.

مطالعه حفاظت از خاک در ایران هم در سال 1339در حوضه سد کرج و منطقه سیراچال توسط کارشناسان ایرانی وکارشناسان فائو انجام شد.

ودر سال 1346 بخش حفاظت از آب وخاک در موسسه خاکشناسی در ایران دایر گردید.

تعریفی از  خندق:

یک آبرهه یا کانل ودره کوچکی است که بر اثر جریانهای آب ورواناب که بر روی انها متمرکز میشود.که مقدار زیادی رسوب در خود حمل می کنند.واین فرسایش بحدی بزرگ می شود که نمی توان به وسیله عملیات کشت و زرع معمولی آن راتسطیح کردکه به آن خندق می شود.

حال مختصری به علل به وجود آمدن فرسایش خندقی می پردازیم .باید گفت علت اصلی این نوع فرسایش آب

باشد که در اثر؛تغییرات اقلیمی بوجود آمده است.

اما عللی که به شرح زیر، هم می توان به آن اضافه کرد که شامل :1.حساسیت سازنده2.شیب3.چرای مفرط دام4.بارش5.منابع قابلیت اراضی6.وضعیت مراتع7.شخم درجهت شیب8.ذوب سریع برف9.تغییر در استفاده از زمین10.جاده سازی11.جهت شیب. این موراد زیر را به صورت مختصر توضیح داه می شود. 

1.      حساسیت سازنده: این عامل در یک حوضه آبخیز تعیین کننده انازه وتراکم خندق است .رسوباتی همچون شیل ،مارنهای شوری وکچی با درصد بالای سیلت ورسوبات رسی در ایجاد شبکه ای خندقی موثر است.

2.      شیب:هرچه شیب بیشتر باشد در نتیجه فرسایش بیشتر ایچاد می شود؛شیب هرچه بیشتر باشد سرعت آب هم افزایش پیدا می کند.اگر شیب زمین 4برابر گردد،سرعت آب 2برابر می شود.درنتیجه بین سرعت آب وشیب زمین رابطه متقابل وجود دارد.

3.      چرای مفرط دام:تعداد دام باید بر اساس توان آن مرتع باشد از لحاظ پوشش گیاهی ،آب وحتی خاک باشد.

4.      بارش :بارش در رطوبت ومقاومت خاک موثر است.رطوبت کم خاک باعث ترک خوردن خاک می شود.در مورد رطوبت خاک عامل زهکشی مناسب خاک خیلی می تواند موثر واقع شود.

5.      منابع وقابلیت اراضی:تیپ های مختلف اراضی همچون کوهستان ،فلات و... با دارا بودن ویژیگیهای مختلف می تواند اثرات متفاوتی در بروز فرسایش خندقی داشته باشد.   

6.      وضعیت مراتع:اگر مراتع دارای ویژیگیهای مختلفی باشد یعنی متوسط یا فقیر باشدوبا رعایت نکردن از بهره برداری های  غلط باعث افزایش روانابهاوتشدید فرسایش می شود.

7.      شخم زدن در جهت شیب:اگر بخواهیم روبه جهت شیب به کشاورزی وشخم بپردازیم در نتیجه باعث افزایش سرعت روانابها در شیب می شود.

8.      ذوب سریع برف:این عامل باعث افزایش روانابها به مقدار زیاد از حد در مراتع ؛در نتیجه افزایش فرسایش می شود.

9.      تغییر در استفاده از زمین:نوع استفاده از زمین وفرسایش با یکدیگر رابطه نزدیک دارد.در صورتی که از زمین استفاده نامعقول  به عمل آید؛میزان فرسایش به شدت افزایش می یابد.

10.  جاده سازی:این عامل باعث می شودکه تمرکز هرزآبها بلا دست جاده در آبرهه های پایین دست جاده منتقل شود وایجاد خندق در پایین دست جاده شود.

11.  جهت شیب:بطور کلی شیب می تواند در تاخیر در ذوب برف ناشی از تفاوتهای حرارتی ،رطوبت خاک ،پوشش گیاهی ونوع فرسایش موثر باشد.

نگارنده:علی محمدپورزیدی دانشجوی اقلیم دانشگاه آزاد چالوس.

منبع: مقدمه ای بر فرسایش خندقی .دکتر صمد شادفر.انتشارات نشر انتخاب.چاپ اول 1389